هدف کلی پژوهش حاضر ” بررسی رابطه بین رابطه مدیریت بدن و حرمت به خود با سازگاری اجتماعی دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش ” بود. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ نوع پژوهش و شیوه اجرا توصیفی – پیمایشی، از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش به تعداد ۱۸۰ نفر که ۱۲۳ نفر طبق فرمول کوکران و به شیوه نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند

منصوره بلالی، دکتر باقرحسنوند (نویسنده مسول)، دکتر صالحه پیریایی

بدن، هر چند غیر مستقیم، در تصورات جامعه‌شناختی جایگاه قابل‌ملاحظه‌ای را به خود اختصاص داده است، چون تجربه بدن و مدیریت آن تشکیل‌دهنده بخشی از ماده فراگیری است که از آن زندگی اجتماعی و نظریه اجتماعی شکل می‌گیرد. همه دارای بدن هستند و بدن فراهم آورنده بخشی از توانایی افراد برای ارتباط با یکدیگر و نیز تجربه مشترک نیازها، خرسندی‌ها و دل‌زدگی‌هاست.

هر یک از افراد جامعه همواره توسط دیگر اعضای جامعه قضاوت می‌شوند، همیشه بخشی از این قضاوت‌ها که اساس شکل‌گیری موقعیت‌های اجتماعی هستند، مبتنی بر قیافه و ظاهر بوده است. این امر به کسب موقعیت بهتر توسط افرادی که در ارزیابی‌های اجتماعی زیباتر هستند، منجر شده است. این نگرش به زیبایی باعث می‌شود، مردم در جوامع مختلف همواره در پی کسب زیبایی با مدیریت بدن خویش باشند. به‌منظور درک چرایی علاقه به بدن، لازم است زمینه شکل‌گیری این علاقه‌مندی مورد توجه قرار گیرد. گسترش و فراگیری مدرنیته متأخر از اهم زمینه‌های مؤثر در علاقه مردم به بدن است که در دوره مدرنیته متأخر شکل رادیکال‌تری نیز به خود گرفته است (ایلواری و ادریسی، ۱۳۹۸: ۶۰). افراد استانداردهای زیبایی را در محیط اجتماعی- فرهنگی می‌آموزند. هر جامعه‌ای معیارهای زیبایی خاص خود را دارد و افراد بر اساس استانداردهای زیبایی تعریف‌شده توسط جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، ارزیابی می‌شوند و بدین شکل نگرش‌های فرد نسبت به زیبایی تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

مدیریت بدن[۲] به معنای دستکاری مستمر در ویژگی‌های ظاهری و مرئی بدن است و این مفهوم با کمک معرف‌هایی مانند انواع عادت در لباس پوشیدن، آرایش موی سر، استفاده از پیرایه‌ها، رژیم غذایی، دستکاری پزشکی، میزان اهمیت دادن به مراقبت‌های آرایشی و بهداشتی، جراحی‌های زیبایی، کنترل وزن و … سنجیده می‌شود (شعاع و نیازی، ۱۳۹۵: ۶۲). جذابیت و زیبایی جسمانی در جوامع مدرن امروزی استانداردهای جدیدی یافته و از عوامل شکل دهنده روابط افراد به شمار می‌رود؛ به‌طوری که مدیریت بدن در دوران مدرن اهمیت بیش‌تری یافته و رفتارهای مختلف، از جمله رژیم‌های لاغری و وسایل ورزشی و آرایشی گوناگون برای مراقبت از بدن ساخته شده است. در واقع با تحولات جهانی‌شدن بیش‌ازحد به موضوع بدن توجه شده است. برخی از عوامل این تحولات عبارت‌اند از سیاسی کردن بدن به دست فمینیست‌ها، رشد فرهنگ مصرفی، پیدایش فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و حرکت از مدرنیته به سوی مدرنیته متأخر .

با افزایش اهمیت خود که از محصولات جامعه مدرن است بدن به‌عنوان واضح‌ترین و آشکارترین حاصل خود، جایگاه خاصی پیدا کرده و در زندگی و تعاملات روزمره نقش مهمی را در عرصه “خود” ایفا می‌کند. در واقع می‌توان بدن را جنبه اساسی خودنمایشی تلقی کرد. اهمیت این مساله با رشد مصرف‌گرایی و مصرف کالاهای مادی و معنوی نمود عینی‌تری به خود گرفته است. از آن جا که در جامعه مصرفی کنونی، جوان بودن، الگوی یک بدن مطلوب است، مردم با انتخاب نوع و مدل لباس، رنگ مو، سبک آرایش و انواع جراحی‌های ترمیمی و زیبایی می‌کوشند خود را سالم، شاداب و جوان نشان دهند (رضایی و همکاران، ۱۳۹۴: ۳)

در این راستا فرایندهای شناختی، احساسات، انگیزه‌ها، برقراری روابط با یکدیگر، شیوه زندگی، تصمیم‌ها و انتخاب‌های انسان به طور قابل توجهی، تحت تأثیر میزان حرمت به خود[۳] و اعتمادبه‌نفس افراد است (هراتیان و احمدی، ۱۳۹۱: ۱۳۴). از نظر گنگنی[۴] و همکاران (۲۰۱۶) حرمت خود مفهومی است که ارزش فرد را در نظر خود او می‌سنجد. کوپر اسمیت[۵] (۱۹۶۷) حرمت خود را ارزشیابی فرد از خود یا قضاوت شخص در مورد ارزش خود می‌داند.  افراد با حرمت خود بالا، رفتارها و افکار را به نحوی سازمان‌دهی می‌کنند که هیجانات فرد مثبت می‌شود. کسانی که حرمت خود بالایی دارند وقتی به طور تجربی و واقعی تحت‌فشار یا حال بد قرار می‌گیرند، گرایش به حل مسئله دارند و با تفکرات مثبت، احساس خود را بهتر می‌کنند و برعکس، کسانی که حرمت خود پایینی دارند به حال بد با فکرهای منفی پاسخ می‌دهند.

خودنشانه ارزش و احترامی است که شخص برای خود قائل است و قضاوت فرد در مورد خود مبنای اصلی افکار، احساسات و بازخوردهای رفتاری اوست. حرمت خود بر شناخت، انگیزش، هیجانات و رفتار انسان تأثیر مثبت می‌گذارد. حرمت خود به ارزیابی اولیه فرد از خودش مربوط می‌شود. در درکی که فرد در حرمت خود از خود دارد، این درک با قضاوت‌های ارزشی همراه است و دربرگیرنده‌ی میزانی از حرمت خویشتن و خویشتن پذیری است. بنابراین حس ذهنی و دیرپایی از میزان پذیرش خود به شمار می‌رود. نتایج برخی از تحقیقات حاکی از آن است که چنانچه نیاز انسان‌ها به حرمت خود ارضا نشود، نیازهای گسترده‌تری، مانند نیاز به خود شکوفایی یا درک استعداد بالقوه، محدود می‌ماند (آقاجانی و همکاران، ۱۳۹۱: ۷). 

سازگاری اجتماعی[۸] ازجمله مباحثی است که توجه بسیاری از روانشناسان به‌خصوص مربیان را به خود جلب کرده است. رشد اجتماعی، نه‌تنها در سازگاری با اطرافیانی که فرد با آن‌ها در ارتباط است مؤثر است، بلکه در میزان موفقیت شغلی و تحصیلی شخص نیز تأثیر دارد (رابینسون و رابینسون[۹]، ۲۰۰۹: ۵۲).  سازگاری اجتماعی انعکاسی از تعامل فرد با دیگران، رضایت از نقش‌های خود و نحوه عملکرد در نقش‌هاست که به احتمال زیاد تحت تأثیر شخصیت قبلی، فرهنگ و انتظارات خانواده قرار دارد. تعامل و سازگاری فرد با افراد دیگر و ساختارهای ارزشی در واقع مهارتی اجتماعی است که تعامل پیوندها و مناسبات فرد را با دیگران و جنبه‌های ارزشی جامعه‌ای را که در آن زندگی می‌کند تأمین می‌کند (تقی نژاد و همکاران، ۱۳۹۶: ۲۳۲).

هرگاه تعادل جسمی و روانی فرد به‌گونه‌ای دچار اختلال شود که احساس ناخوشایندی به فرد دست دهد، برای ایجاد توازن نیازمند به‌کارگیری نیروهای درونی و حمایت خارجی است، در این صورت اگر در به‌کارگیری سازوکارهای جدید موفق شود و مسئله را به نفع خود حل کند، فرایند سازگاری ایجاد می‌شود. ابعاد سازگاری شامل سازگاری اجتماعی، عاطفی، جسمانی و اخلاقی است که در رأس آن، سازگاری اجتماعی قرار دارد؛ به‌طوری که این سازگاری پیش‌درآمد نیل به سازگاری عاطفی و اخلاقی تلقی می‌باشد (جهانیان و محمدی، ۱۳۹۹: ۴۷). در واقع سازگاری اجتماعی فرد را قادر می‌سازد تا از طرفی رفتار دیگران را، درک و پیش‌بینی نماید و از طرف دیگر رفتار خود را، کنترل کند تا نهایتاً تعاملات اجتماعی خود را تنظیم نماید (بصیرشبستری و همکاران، ۱۳۹۲: ۱).

توجه به فراگیر شدن پدیده آرایش و جراحی‌های زیبایی در عرصه زیست اجتماعی و استفاده از لباس‌های اندامی و … یعنی داشتن پرستیژ اجتماعی، این فکر را به‌ویژه در بین افراد القا می‌کند که توجه به بدن زیبا و جوان و مدیریت بدن همه‌چیز است و افراد سعی می‌کنند که با تغییر در ویژگی‌های ظاهری بدن خود به ساخت اجتماعی بدن، یعنی بدنی که از نظر وضعیت ظاهری، آرایشی و پوششی مورد پذیرش نظام اجتماعی است، اقدام نمایند. افراد داراى سطح بالاى حرمت به خود در مقایسه با افراد داراى سطح پایین حرمت به خود هستند، نشانه‌های روان تنى کمترى دارند و حساسیت کمترى در برابر شکست و انتقاد از خود نشان می‌دهند و در دانش آموزان باعث می‌شود که سازگاری بالایی در اجتماع داشته باشند. بنابراین سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که “آیا بین مدیریت بدن و حرمت به خود با سازگاری اجتماعی دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش رابطه وجود دارد؟”

پیشینه پژوهش

نادریان جهرمی و پژوهان (۱۳۹۸) در پژوهشی تحت عنوان تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر گرایش جوانان به مدیریت بدن جوانان ۱۶-۱۸ سالۀ شهر اصفهان نشان دادند مهم‌ترین عوامل مؤثر بر گرایش جوانان به مدیریت بدن، به ترتیب شامل فرهنگ عمومی بین جوانان، پذیرش اجتماعی و گروه دوستان و همسالان، تبلیغات ماهواره‌ها و رسانه‌ها، گروه‌های مرجع، نارضایتی از بدن، عوامل اقتصادی و سرمایۀ فرهنگی است. عطاران و محمدی (۱۳۹۷) در پژوهشی تحت عنوان نقش واسطه‌ای حرمت خود در رابطه بین جهت‌گیری‌های دل‌بستگی و سازگاری روان‌شناختی دانش آموزان دبیرستانی دختر و پسر شهر شیراز  نشان داد که دل‌بستگی به مادر و همسالان به طور مستقیم توانایی پیش‌بینی حرمت خود و دل‌بستگی به مادر به طور مستقیم توانایی پیش‌بینی ابعاد سازگاری در خانه و سازگاری اجتماعی را دارد. همچنین دل‌بستگی به پدر به طور مستقیم توانایی پیش‌بینی سازگاری در خانه و سازگاری عاطفی و دل‌بستگی به همسالان نیز به طور مستقیم توانایی پیش‌بینی سازگاری اجتماعی و همچنین حرمت خود روابط معنادار با همه ابعاد سازگاری دارد. دیگر یافته‌ها نشان داد که حرمت خود در ارتباط بین سبک‌های دل‌بستگی با سازگاری روان‌شناختی نقش واسطه‌ای دارد. بنابراین می‌توان گفت سبک‌های دل‌بستگی و حرمت خود دو مولفه مهم در پیش‌بینی سازگاری نوجوانان است. طولابی و همکاران (۱۳۹۲) در پژوهشی تحت عنوان بررسی نقش میانجی عزت‌نفس و خود کارآمدی در رابطه بین سبک زندگی اسلامی و سازگاری اجتماعی جوانان شهر مشهد به این نتیجه رسیدند که سبک زندگی اثر مثبت و معناداری بر عزت‌نفس و خودکارآمدی دارد، عزت‌نفس و خودکارآمدی اثر مثبت و معناداری بر سازگاری اجتماعی دارد. رضایی کارگر و همکاران (۱۳۹۲) در پژوهشی تحت عنوان تأثیر ورزش بر سازگاری اجتماعی و عزت‌نفس دانش آموزان دختر دبیرستانی نشان دادند که در متغیرهای سازگاری اجتماعی عزت‌نفس تفاوت معناداری بین دو گروه وجود دارد به‌طوری‌که گروه ورزشکار در هر دو متغیر نسبت به گروه غیر ورزشکار برتر بودند. همچنین گروه ورزشکار در زیر مقیاس‌های عمومی، اجتماعی، و شغلی/  تحصیلی عزت‌نفس نیز به طور معناداری بالاتر از گروه غیر ورزشکار بودند. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش حاضر می‌توان گفت که ورزش می‌تواند تأثیر بسزایی بر سازگاری اجتماعی و عزت‌نفس دختران نوجوان داشته باشد. تمنایی فر و منصوری نیک (۱۳۹۰) در پژوهشی تحت عنوان رابطه تصویر بدن و سازگاری در دانش آموزان دوره متوسطه به این نتیجه رسیدند که بین تصویر بدن و سازگاری ارتباط معناداری وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که بین تصویر بدن دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری وجود دارد. درحالی‌که میزان سازگاری دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری مشاهده نشد. صدیقی ارفعی و همکاران (۱۳۹۰) در پژوهشی تحت عنوان رابطه تصویر بدن و سازگاری و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان دبیرستانی به این نتیجه رسیدند که بین تصویر بدن و سازگاری ارتباط معناداری وجود دارد. اما بین تصویر بدن و پیشرفت تحصیلی ارتباط معناداری وجود ندارد. همچنین نتایج نشان داد که بین تصویر بدن دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری وجود دارد. درحالی‌که میزان سازگاری دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری مشاهده نشد.

شمیلا و شمیلا[۱۰] (۲۰۱۹) در پژوهشی تحت عنوان بررسی رابطه بین حرمت به خود و سازگاری اجتماعی دانشجویان  به این نتیجه رسیدند که دانشجویان از عزت‌نفس بالایی با بالاترین امتیاز در خودگردانی و پایین‌ترین روابط اجتماعی برخوردار هستند.

بین عزت‌نفس دانشجویان و سازگاری اجتماعی آنان رابطه معناداری وجود دارد. ورسچورن[۱۱] (۲۰۱۹) در پژوهشی تحت عنوان دل‌بستگی، حرمت به خود و سازگاری اجتماعی به این نتیجه رسید که روابط با معلمان به‌عنوان چهره دل‌بستگی خاص و با همسالان، به حرمت به خود و سازگاری اجتماعی- عاطفی همبستگی دارد.

ریچتین[۱۲] و همکاران (۲۰۱۱) در پژوهشی تحت عنوان رابطه عزت‌نفس و رضایت بدن نشان دادند که عزت‌نفس آشکار و ضمنی با توانایی بازشناسی و رضایت از نواحی مختلف بدن ارتباط دارد. کارن و جری[۱۳] (۲۰۰۸) در پژوهشی تحت عنوان رابطه تصویر بدنی و عزت‌نفس نشان داد زنانی که ظاهر خود را بیشتر مورد ارزیابی قرار می‌دهند، عزت‌نفس کمتری دارند و بیشتر تحت تأثیر فشارهای لاغری هستند. نتایج پژوهش آن‌ها گویای این بود که زنان با سرمایه‌گذاری بالا بر تصویر بدنی، به تصاویر لاغر ارائه شده از رسانه‌ها بیشتر توجه دارند و به آن‌ها پاسخ می‌دهند. جری و کوسرت[۱۴] (۲۰۰۷) در تحقیق خود اظهار کرده‌اند که فشار برای لاغری امکان دارد که عزت‌نفس زنان را تهدید کند. زیرا به جای اینکه از ارزش‌های دیگر استفاده کنند، از ظاهر به‌عنوان منبع عزت‌نفس استفاده می‌کنند.

ویلسون[۱۵] و همکاران (۲۰۰۵) در پژوهشی تحت عنوان رابطه تصویر بدنی و عزت‌نفس  نشان دادند شاخص توده کلی بدن بهترین پیش‌بین عینی و تصویر بدنی است و ادراک ذهنی از وزن و شکل بدن، بزرگ‌تر از شکل و وزن واقعی بود که مرتبط با عزت‌نفس بدنی و نارضایتی از بدن بود. راد و لنون[۱۶] (۲۰۰۰) در پژوهشی تحت عنوان رابطه‌ی بین نگرش به نقش‌های جنسیتی، رضایت از بدن، عزت‌نفس و مدیریت ظاهر در زنان به بررسی این موضوع در بین دانشجویان دانشگاه پرداختند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که نحوه‌ی نگرش به نقش جنسیت و رضایت از بدن رابطه‌ی مثبتی با عزت‌نفس دارد؛ رضایت از بدن همبستگی بیشتری با عزت‌نفس دارد تا نگرش‌های سنتی به نقش‌های جنسیتی؛ زنانی که دارای عزت‌نفس بالایی هستند، نسبت به زنانی که عزت‌نفس پایین‌تری دارند، کمتر درگیر فرایند مدیریت ظاهر می‌شوند؛ زنانی که دارای نگرش سنتی به نقش‌های جنسیتی و زنانی که دارای نگرش غیر سنتی به نقش‌های جنسی هستند، به مدیریت ظاهر توجه دارند؛ و اینکه توجه زیاد به مدیریت ظاهر با عزت‌نفس رابطه معکوسی دارد.

از آنجایی ‌که مدیریت بدن و حرمت به خود و سازگاری اجتماعی  از مباحثی است که جزو دغدغه خانواده‌ها و جامعه محسوب می‌شود و ازآنجایی‌که مدارس بنا بر مسئولیت سنگینی که بر دوش دارد تا شرایط آموزشی بهتری را برای جامعه فراهم کند اهمیت این متغیرها بیش از گذشته می‌باشد. در اکثر پژوهش‌ها مدیریت بدن و حرمت به خود و سازگاری اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است، اما هیچ یک به طور دقیق به این سه متغیر  نپرداخته است. لذا با توجه به خلأ تحقیقات در این زمینه مخصوصاً در مدارس نمونه دولتی در این پژوهش سعی بر آن شد که پژوهشی بر مبنای بررسی رابطه بین مدیریت بدن و حرمت به خود با سازگاری اجتماعی دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش انجام شود.

روش تحقیق

پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ نوع پژوهش و شیوه اجرا توصیفی – پیمایشی، از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش به تعداد ۱۸۰  نفر که ۱۲۳ نفر طبق فرمول کوکران و به شیوه نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. داده­های این پژوهش توسط سه پرسشنامه جمع آوری شد:

الف) پرسشنامه مدیریت بدن مدرسی (۱۳۹۲) دارای ۲۹ گویه و چهار مؤلفه نگرش نسبت به آرایش، جراحی­های زیبایی، آرایش بدن، رویه­های لاغری می‌باشد که در یک جدول (۹ سؤال) با یک مقیاس لیکرت پنج درجه­ای (کاملاً مخالف تا کاملاً موافق) و هر ماده دارای ارزشی بین ۱ تا ۵ و یک جدول (۲۰ سؤال) با یک مقیاس لیکرت پنج درجه­ای (هرگز تا همیشه) و هر ماده دارای ارزشی بین ۱ تا ۵ است. در پژوهش (مدرسی، ۱۳۹۲) روایی پرسشنامه توسط اساتید و متخصصان این حوزه تائید شده است و پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ بالای ۷۷/۰ به دست آمده است.

ب) پرسشنامه حرمت به خود امیری و همکاران (۱۳۹۶) دارای ۲۴ سؤال و سه موقعیت مثبت و سه موقعیت منفی اشاره دارد. و بر اساس مدل‌ها و پرسشنامه‌های چندبعدی خودپنداشت، رویدادهای شش حوزه مختلف را در بر می‌گیرد که برای نوجوانان مهم هستند. این پرسشنامه ۸ زیرمقیاس و هر زیرمقیاس سه ماده دارد و بر اساس طیف لیکرت ۶ درجه‌ای ۱ (کاملاً نادرست) تا ۶ (کاملاً درست) نمره نگذاری می‌شود. زیر مقیاس‌ها عبارت‌اند از: روابط با همسالان  صعودی (عامل اول)، روابط با همسالان نزولی (عامل دوم) ؛ وضعیت ظاهری صعودی (عامل سوم)، وضعیت ظاهری نزولی (عامل چهارم)؛ وضعیت تحصیلی صعودی (عامل پنجم)، وضعیت تحصیلی نزولی (عامل ششم)؛ وضعیت ورزشی صعودی (عامل هفتم)، وضعیت ورزشی نزولی (عامل هشتم). ووتر و همکاران (۲۰۱۶) ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاس‌های این پرسشنامه را ۶۷/۰ تا ۷۸/۰ گزارش کردند. در ایران امیری و همکاران (۱۳۹۵) ضریب آلفای را به ترتیب زیرمقیاس‌ها ۶۴/۰، ۶۲/۰، ۷۷/۰، ۶۸/۰، ۸۵/۰، ۶۹/۰، ۸۱/۰، ۷۲/۰ گزارش داده‌اند.

ج) پرسشنامه سازگاری اجتماعی بل (۱۹۶۱) دارای ۳۲ سؤال توسط پروفسور بل تدوین شد. وی در زمینه سازگاری، دو پرسشنامه ارائه کرده است که یکی مربوط به دانش‎آموزان و دانشجویان و دیگری برای بزرگسالان که (فرم حاضر) از یکصد و شصت عبارت تشکیل شده است. بل در زمینه سازگاری، تلاش‎های گسترده‎ای را انجام داده و از جمله افراد سرشناسی است که در این رابطه کارهای تحقیقی زیادی را به انجام رسانده و مقالات متعددی را به رشته تحریر درآورده است که از جمله‎ی آن‌ها اعتباریابی بعضی از ابزارهای اندازه‎گیری است که در سال ۱۹۴۵ او به همراه همکارش آلتوس[۱۷] نوشته شده است. نمره گذاری ان بر اساس طیف ۳ درجه‌ای از بله نمی‌دانم و خیر است که گزینه بله نمره یک و خیر صفر نمره دارد. در پژوهش میکائیلی و امام‌زاده (۱۳۸۷) پایایی کل این آزمون ۸۴/۰ و روایی آن ۸/۰ به دست آمد.

برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در بخش آمار توصیفی از (جدول توزیع فراوانی، نمودار، میانگین، انحراف معیار و محاسبه شاخص‌های مرکزی و پراکندگی) و در بخش آمار استنباطی برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش همبستگی با استفاده از نرم‌افزار آماری spss21 استفاده شد.

یافته ها

در جدول (۱) وضعیت مؤلفه‌های اصلی مورد پژوهش آورده شده است:

جدول ۱٫توزیع مقدار و میزان متغیرهای پژوهش

متغیرهاحداقلحداکثرمیانگینانحراف معیار
مدیریت بدن۷۱۱۲۱۵۲۰۳/۹۲۲۱۷۹۲/۱۱
ابعاد مدیریت بدننگرش نسبت به آرایش۱۰۲۴۸۶۱۸/۱۶۲۰۶۸۷/۳
جراحی­های زیبایی۸۲۰۸۰۴۹/۱۲۴۶۵۰۳/۲
آرایش بدن۳۰۵۷۸۰۴۹/۴۳۵۴۱۷۶/۵
رویه­های لاغری۱۲۲۹۱۰۵۷/۱۹۳۴۵۶۹/۳
حرمت خود۵۷۹۷۹۵۹۳/۷۴۲۹۵۱۷/۸
ابعاد حرمت خودروابط با همسالان-صعودی۳۱۵۹۲۶۸/۹۳۱۲۳۷/۲
روابط با همسالان-نزولی۴۱۵۳۰۸۹/۹۲۷۶۵۰/۲
وضعیت ظاهری-صعودی۵۱۴۴۳۹۰/۹۷۶۰۹۰/۱
وضعیت ظاهری-نزولی۶۱۴۰۰۰۰/۹۱۱۱۶۴/۲
وضعیت تحصیلی-صعودی۵۱۱۴۹۵۹/۸۷۱۹۵۸/۱
وضعیت تحصیلی-نزولی۵۱۵۰۰۰۰/۱۰۲۱۰۲۶/۲
وضعیت ورزشی-صعودی۵۱۵۵۷۷۲/۹۰۱۲۲۹/۲
وضعیت ورزشی-نزولی۵۱۴۲۱۱۴/۹۱۱۶۴۹/۲
سازگاری اجتماعی۱۰۵۹۸۳۷۴/۳۳۶۴۸۲۲/۹

جدول (۱) حداقل، حداکثر، میانگین و انحراف معیار متغیرها را نشان می‌دهد.

جدول ۲٫ بررسی نرمال بودن توزیع داده­ها در متغیر­های پژوهش

متغیر شاخص‌هامدیریت بدنحرمت به خودسازگاری اجتماعی
مقدار آماری‌Z کلموگروف- اسمیرنوف۸۷۰/۰۸۴۰/۰۶۷۹/۰
سطح معناداری۴۳۵/۰۴۸۱/۰۷۴۶/۰

همان‌گونه که جدول (۲) نشان می‌دهد سطح معناداری بیشتر از ۰۵/۰ نشانه نرمال بودن داده­ها است و سطح معناداری کمتر از ۰۵/۰ نشانه عدم نرمال بودن داده­ها است. با توجه به این ­که سطح معناداری آزمون کلموگروف اسمیرونف در همه متغیرها بیشتر از ۰۵/۰ می‌باشد، بنابراین می‌توان از ضریب همبستگی پیرسون استفاده کرد.

فرضیه اصلی این تحقیق عبارت است از: «بین رابطه مدیریت بدن و حرمت به خود با سازگاری اجتماعی دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش رابطه وجود دارد».

جدول ۱ . خلاصه مدل

مدلضریب همبستگیمجذور ضریب همبستگیضریب تعیین تعدیل‌شدهخطای استاندارد برآورد
۱۳۱۸/۰۱۰۱/۰۰۸۶/۰۲۲۲۸۴/۹

همان‌طور که در جدول (۱) مشاهده می‌شود، در کل متغیر مدیریت بدن و حرمت به خود (۰۱/۱) درصد از واریانس معادله سازگاری اجتماعی را تبیین می‌نمایند.

جدول ۲٫ ضرایب بتا و سطح معناداری آن‌ها

 ضرایب استاندارد نشدهضرایب استانداردشدهT مقدارسطح معناداری
Bاشتباه معیارBeta  
عدد ثابت (عرض از مبدأ)۶۶۴/۱۰۹۶۴/۷ ۳۳۹/۱۱۸۳/۰
گام اولمدیریت بدن۳۰۵/۰۱۰۱/۰۳۵۴/۰۰۰۳/۲۰۰۳/۰
گام دومحرمت به خود۰۶۷/۰-۱۳۷/۰۰۵۸/۰۶۲۵/۰-۶۲۵/۰

حال به‌منظور تعیین دقیق اینکه متغیرها تا چه اندازه می‌تواند متغیر ملاک را پیش‌بینی کند، از ضریب رگرسیونی استاندارد شده بتا نیز استفاده شده است که جدول (۲) نشان می‌دهد، فقط متغیر مدیریت بدن توانسته است (۳۵۴/۰) از متغیر سازگاری اجتماعی را تبیین نمایند.

جدول ۳٫ رابطه بین متغیرها

فرضیه هارابطه متغیرهاضریب همبستگیسطح معناداری
    فرضیه فرعی اول      مدیریت بدن و سازگاری اجتماعی(**) ۳۱۵/۰۰۰۰/۰
  مدیریت بدننگرش نسبت به آرایش(*) ۲۰۲/۰۰۲۵/۰
جراحی­های زیبایی۱۶۸/۰۰۶۳/۰
آرایش بدن(**) ۳۳۰/۰۰۰۰/۰
رویه­های لاغری(*) ۱۸۳/۰۰۴۳/۰
            فرضیه فرعی دومحرمت به خود و سازگاری اجتماعی(*) ۱۸۳/۰۰۴۳/۰
ابعاد حرمت به خودروابط با همسالان-صعودی۱۰۰/۰۲۶۹/۰
روابط با همسالان-نزولی(*) ۱۸۲/۰۰۴۴/۰
وضعیت ظاهری-صعودی۰۶۲/۰-۴۹۷/۰
وضعیت ظاهری-نزولی۱۴۸/۰۱۰۳/۰
وضعیت تحصیلی-صعودی۱۰۵/۰۲۴۷/۰
وضعیت تحصیلی-نزولی۰۰۴/۰-۹۳۶/۰
وضعیت ورزشی-صعودی۰۱۵/۰۸۶۹/۰
وضعیت ورزشی-نزولی(*) ۲۱۹/۰۰۱۵/۰

(**: نشانه معناداری در سطح کمتر از ۰٫۰۰۱    *: نشانه معناداری در سطح کمتر از ۰٫۰۵)

با توجه به جدول شماره (۳) چون ضریب همبستگی محاسبه‌شده بین متغیر مدیریت بدن و سازگاری اجتماعی (۳۱۵/۰r=) و متغیر حرمت به خود و سازگاری اجتماعی (۱۸۳/۰r=)  از جدول بحرانی بیشتر است، پس باید گفت بین این متغیرها همبستگی معناداری وجود دارد. در نتیجه فرضیه پژوهش تائید و فرضیه صفر رد می‌شود.

بحث و نتیجه گیری

هدف کلی پژوهش حاضر ” بررسی رابطه بین رابطه مدیریت بدن و حرمت به خود با سازگاری اجتماعی دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش ” بود. نتیجه فرضیه اصلی نشان داد که بین مدیریت بدن و مؤلفه‌های آن و حرمت به خود و مؤلفه‌های آن با سازگاری اجتماعی دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش رابطه وجود دارد. در رابطه با فرضیه حاضر پژوهشی انجام نشده است با این وجود می‌توان گفت: اهمیت مدیریت بدن و حرمت خود با رشد مصرف‌گرایی و مصرف کالاهای مادی و معنوی نمود عینی‌تری به خود گرفته است. از آن جا که در جامعه مصرفی کنونی، جوان بودن، الگوی یک بدن مطلوب است، مردم با فعالیت‌های ورزشی، انتخاب نوع و مدل لباس، رنگ مو، سبک آرایش و انواع جراحی‌های ترمیمی و زیبایی می‌کوشند خود را سالم، شاداب و جوان نشان دهند که این مساله باعث بالا رفتن حرمت خود می‌شود و افراد عزت‌نفس بیشتری نسبت به بدن خود پیدا می‌کنند. دانش آموزان که از احساس حرمت خود بالایی برخوردار است به راحتی می‌تواند با تهدیدها و وقایع اضطراب‌آور زندگی بدون تجربه برانگیختگی منفی و ازهم‌پاشیدگی روانی مقابله نماید. دانش آموزان با حرمت خود بالا، رفتارها و افکار را به نحوی سازمان‌دهی می‌کنند که هیجانات فرد مثبت می‌شود. دانش‌آموزانی که حرمت خود بالایی دارند وقتی به طور تجربی و واقعی تحت‌فشار یا حال بد قرار می‌گیرند، گرایش به حل مسئله دارند و با تفکرات مثبت، احساس خود را بهتر می‌کنند و در اجتماع سازگاری مناسب‌تری داشته باشند. سازگاری دانش آموزان را قادر می‌سازد تا از طرفی رفتار دیگران را، درک و پیش‌بینی نماید و از طرف دیگر رفتار خود را، کنترل کند تا نهایتاً تعاملات اجتماعی خود را تنظیم نماید. اساس سازگاری اجتماعی به وجود آوردن تعادل بین خواسته‌های خود و انتظارات اجتماع است که می‌تواند بر تمام ابعاد زندگی فرد تأثیر گذارد و با مدیریت بدن و حرمت به خود آن را پیش‌بینی و کنترل کرد؛ زیرا معیار اندازه‌گیری رشد اجتماعی هر کس سازگاری او با دیگران است. سازگاری اجتماعی مانند رشد جسمی، عاطفی و عقلی یک کمیت پیوسته است و به تدریج به کمال می‌رسد و در طول زندگی به‌طور طبیعی و در برخورد با تجربه‌ها حاصل می‌شود. نتیجه فرضیه فرعی اول نشان داد که بین مدیریت بدن و مؤلفه‌های آن و سازگاری اجتماعی دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش رابطه وجود دارد. نتیجه این فرضیه با پژوهش‌های نادریان جهرمی و پژوهان (۱۳۹۸) ، رضایی کارگر و همکاران (۱۳۹۲)، تمنایی فر و منصوری نیک (۱۳۹۰) و صدیقی ارفعی و همکاران (۱۳۹۰) همخوانی دارد. در تبیین این فرضیه می‌توان گفت: در جامعه امروز که دختران اهمیت زیادی به تناسب اندام و برازندگی می‌دهند و همواره توسط دیگران قضاوت و ارزش‌گذاری می‌شوند توجه به قیافه و ظاهر اهمیت فراینده‌ای پیدا کرده است. در واقع زیبایی ظاهر خصیصه‌ای است که بهره‌مندی از آن امتیاز بزرگی محسوب می‌شود. در واقع هنجارهای مورد انتظار جامعه درباره زیبایی و ظاهر برازنده موجب توجه فزاینده دختران به بدن می‌شود. که در این صورت سازگاری آنان در اجتماع بالاتر می‌رود. تمنایی فر و منصوری نیک (۱۳۹۰) و صدیقی ارفعی و همکاران (۱۳۹۰) به این نتیجه رسیدند که بین تصویر بدن و سازگاری ارتباط معناداری وجود دارد. دانش آموزان در گروه سنی‌ای هستند که برای شرکت در امور اجتماعی نیاز دارند هویت خویش را دریابند و علایق و توانمندی‌های خود را بشناسند، مهارت‌های اجتماعی را کسب کنند، مهارت ارتباطی را فرا گیرند، نیازهای دیگران را درک نمایند و طرز زندگی کردن با دیگران را یاد بگیرند. لذا تک تک این نیازها در گروه و اجتماع به واسطه سازگاری اجتماعی برآورده می‌شود. نتیجه فرضیه فرعی دوم نشان داد که بین حرمت به خود و سازگاری اجتماعی دانش آموزان پایه هشتم مدارس نمونه دولتی جزیره کیش رابطه وجود دارد. نتیجه این فرضیه با پژوهش‌های عطاران و محمدی (۱۳۹۷) ، طولابی و همکاران (۱۳۹۲) ، شمیلا و شمیلا (۲۰۱۹) و ورسچورن (۲۰۱۹) همخوانی دارد. در تبیین این فرضیه می‌توان گفت: حرمت خود بیشتر در دانش آموزان ایجاد حس اعتماد به خود می‌کند و این احساس باعث تطابق با موقعیت‌های سخت می‌شود. بنابراین هرچه حرمت خود دانش آموزان بیشتر باشد ادراک هیجانی آن‌ها افزایش می‌یابد و سطح بالای ادراک محرک‌های محیطی باعث افزایش توانایی برقراری روابط عاطفی و ابراز همدلی در دانش آموزان می‌شود. این وضعیت زمینه‌های درون روانی لازم را برای رسیدن به سازگاری اجتماعی و سازگاری در محیط فراهم می‌آورد. در نتیجه حرمت خود دانش آموزان باعث سازش بهتر آن‌ها با محیط و محرک‌های محیطی می‌شود. عطاران و محمدی (۱۳۹۷) نشان دادند که حرمت خود در ارتباط بین سبک‌های دل‌بستگی با سازگاری روان‌شناختی نقش واسطه‌ای دارد. طولابی و همکاران (۱۳۹۲) به این نتیجه رسیدند که عزت‌نفس اثر مثبت و معناداری بر سازگاری اجتماعی دارد. شمیلا و شمیلا (۲۰۱۹) به این نتیجه رسیدند که بین عزت‌نفس و سازگاری اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. ورسچورن (۲۰۱۹) به این نتیجه رسید که روابط با معلمان به‌عنوان چهره دل‌بستگی خاص و با همسالان، به حرمت به خود و سازگاری اجتماعی- عاطفی همبستگی دارد. بنابراین سازگاری اجتماعی دانش آموزان را قادر می‌سازد تا راه اصلاح یا از راه اصلاح رفتار خویش به ایجاد تعادل بین خود و محیط بپردازد و به‌علاوه سازگاری هم شامل فرایند انطباق فرد با شرایط موجود و هم شامل فرایند تغییر محیط برای انطباق با نیازهای فردی است. لذا دانش‌آموزانی که سازگاری اجتماعی بالایی دارند، از حرمت به خود بالایی نیز برخوردار هستند. لذا دانش آموزان سازگار با توجه به ویژگی‌های از جمله داشتن انتظار از خویشتن در محدوده امکانات و توانایی، شناسایی اهداف زندگی و رویکرد واقع بینانه نسبت به آن‌ها، از حرمت به خود بیشتری برخوردارند.

بنابراین پیشنهاد می‌شود در بین دانش آموزان مطالب آموزشی و علمی در زمینه سازگاری اجتماعی، مدیریت بدن و حرمت به خود در قالب بروشورهای کوچک تهیه و در بین دانش آموزان توزیع شود. همچنین سازگاری اجتماعی در دوره‌های ضمن خدمت به معلمان آموزش داده شود تا میزان آگاهی آن‌ها در این زمینه افزایش یابد و شرایطی فراهم شود تا در محیط آموزشگاه مهارت‌های سازگاری اجتماعی و مدیریت بدن آموزش داده شود.