محمدرضا آذین

بنادر اهمیت زیادی در چرخه حمل و نقل و تسهیل واردات و صادرات کالا را دارند از این رو بهره گیری از متدهای حمل و نقلی روز، از عوامل اصلی زنجیره حمل و نقل بین المللی با کارکردهای تجاری جهان است.

این موجبات جابجایی و توزیع آسان کالا نه تنها در قلمرو داخلی، بلکه در بازارهای منطقه ای و جهانی فراهم خواهند کرد. در فضای فعالیت لجستیک و حمل کالا و کانتینر تناسب کلیه اجزای حمل و نقل به عنوان زیر ساخت (ریل،جاده و بندر ….)  با یکدیگر و تعامل ذینفعان در بهره مندی از زیرساخت از شروط اصلی و مهم در بهره وری زنجیره حمل و نقلی کشور می باشد.

موفقیت یک بندر با کارکرد جهانی در صحنه رقابت بین المللی علاوه بر ساختار بندر، نحوه مدیریت، مدل راهبری پایانه های بندری  و سهولت تردد خطوط کشتیرانی؛ اتصال بنادر در پسکرانه به شبکه حمل و نقل چند وجهی ریلی بوده که از فاکتورهای موفقیت و ارتقا دهنده کیفیت خدمات می باشد.

بندر هامبورگ آلمان و بندر آنتورپ در بلژیک از اتصال بنادر به شبکه ریلی در دنیا است. این اتصال را می توان به عنوان هاب ارتباطی ریل و بندر در اروپا نام برد.

بندر هامبورگ آلمان از آغاز عصر راه آهن از این سیستم بهره برده است و امروزه دسترسی تمام پایانه‌ها و شرکت‌های صنعتی در بندر از طریق شبکه ریلی ارائه می شود. این بندر یکی از بنادر موفق در حوزه ریلی می باشد که در سال ۲۰۲۲ مقدار ۴۷ میلیون تن کالا از طریق راه آهن با میانگین ۲۰۰ قطار در روز از این  بندر حمل شد ه است . راه آهنی که دارای یک شبکه ریلی به طول حدود ۳۰۰ کیلومتر است که روزانه حدود ۲۰۰ قطار کالاها را با بیش از ۵،۵۰۰ واگن جابجا می کند این بندر در بین بنادر اروپا جایگاه اول را دارد.

بندر دیگری بندرآنتورپ در بلژیک است که دارای مسیرهای ریلی سریع به تمام کریدورهای ریلی اروپا می باشد. مسیرهای ریلی زمان ترانزیت کوتاه‌تر و حمل و نقل بدون ترافیک را به کلیه هاب های لجستیکی اروپا تضمین می کند. از آنتورپ خطوط ریلی منظم به مقاصدی مانند روسیه، قزاقستان، کره و چین وجود دارد. شبکه ریلی این بندر از بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر خط راه آهن تشکیل شده است.

با امعان نظر به اینکه قدمت اتصال برخی بنادر به شبکه ریلی کشور به بیش از ۹۰ سال می‌رسد متاسفانه توسعه زیرساخت‌های ریلی متناسب با بازارجهانی دریایی و کریدورهای بین‌المللی رشد ننموده و یک سری کمبودهای زیرساختی و روساختی وجود دارد که باعث تحمیل هزینه و از دست دادن فرصت‌های ترانزیتی در بنادر و جغرافیای کریدوری کشور از نظر زمان و هزینه شده است.

ایران با توجه به شرایط کریدوری، بهره‌مندی از کریدور شمال جنوب و توسعه ترانزیت کشور از این مسیر را که مستلزم اتصال بنادر به ریل را از دست داده است.

برخی از همسایگان مانند قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان به نحوی محصور در خشکی هستند و برای رسیدن به دریا باید از طریق ایران کالاهای خود را حمل کنند. بهره‌مندی ایران از کریدورها ازجمله کریدور شمال‌-جنوب از این منظر، بسیار حائز اهمیت است.

این کریدور، می‌تواند دیپلماسی سیاسی ــ اقتصادی ایران  را در قفقاز را بیش از پیش فعال و نقش‌آفرین کند. تکمیل کریدور شمال‌-جنوب علاوه بر توسعه ترانزیت بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های سرزمینی، یک منبع درآمد پایدار برای ایران است.

پیش‌بینی می‌شود با عملیاتی‌شدن این کریدور، ایران سالانه حدود ۲۰میلیارد دلار درآمد از این مسیر ترانزیتی کسب کند که می‌تواند تا حدی وابستگی کشور به درآمدهای نفتی را کاهش دهد.

ظرفیت ترانزیت کریدور شمال‌- جنوب، ۳۰ میلیون تن در سال است اما در حال حاضر ایران از دو میلیون تن این ظرفیت بهره می‌برد. در این صورت ایران نیاز به خام‌فروشی نخواهد داشت و از سوی دیگر توان صادراتش افزایش می‌یابد. از این کریدور سالانه حدود ۲۵۰ میلیارد دلار محصولات هندی و چینی و آسیای شرقی به مقصد اروپا ترانزیت خواهد شد. 

در صورتیکه با توجه به همه این مزیتهای اقتصادی کریدوری برای ایران  بسیاری از بنادر کشور از جمله بندر چابهار به خط ریلی سراسری متصل نشده‌اند. و برای بنادر در حال طراحی از قبیل بندر مکران که هزینه هنگفتی در بر خواهد داشت، برنامه‌ای برای اتصال ریلی به شبکه سراسری پیش‌بینی نگردیده است.

با توجه زیرساخت‌های غیر استاندارد، عدم دو خطه بودن بعضی خطوط ریلی و اولویت‌های بار و مسافر، زمان انتقال بار را نسبت به جاده بیشتر نموده و صاحبان کالا را به سمت حمل و نقل جاده‌ای سوق می‌دهد. در صورتی که طی  نظرات کارشناسی اتصال ریلی بندری ایران برای کشور های همسایه تا ۲٫۵ برابر کاهش هزینه زمان را دارد و توجه به این امر برای ایران یک فرصت بسیار مهم است که متاسفانه نادیده گرفته شده است.

تکمیل کریدور شمال-جنوب علاوه‌ بر توسعه ترانزیت ملی و بین‌المللی در کشور و استفاده از ظرفیت‌های سرزمینی، یک منبع درآمد پایدار و مطمئن برای ایران در دنیای امروز به حساب می‌آید.