درآمد نیوز – محمدرضا یوسفی/اقتصاددان و مدرس حوزه علمیه/ از دهۀ ۱۳۸۰، اصطلاحات روحیه انقلابی و تفکر جهادی در ادبیات سیاسی اقتصادی کشور جریان پیدا کرد. اما این جریان هیچگاه نتوانست از سطح ادعاها پا را فراتر گذارده و به مجامع علمی راه یابد. به همین دلیل نیز هیچگاه مقبولیتی در مجامع علمی و  نزد سیاست گذاراران پیدا نکرد. این پرسش در اینجا مطرح می شود که این تفکر چرا نتوانسته در مجامع علمی رشد کند و چرا نظام های تصمیم گیری در عمل اعتنایی به این اندیشه نکرده است؟ دلایل آن را می توان در ویژگی های این جریان که در پی می آید، بیان داشت. 

ویژگی اول: سیاست زدگی است. نشانه های زیادی بر این امر وجود دارد. یکی از نشانه های سیاست زدگی، تاخر طرح مسائل پس از بیانات رهبری است. این گروه از حامیان جدی اقتصاد مقاومتی است. اما پرسش این است که این گروه از چه زمانی به طرح این موضوع پرداخته اند. مراجعۀ به تاریخ نشان می دهد که این اصطلاح پس از تحریم توسط رهبری بیان شده است و پس از سخن رهبری، این گروه در مقام تبیین و توجیه آن  برآمدند. اگر ادعای این گروه، علمی و فکری است طبیعی است که باید در نوشته ها و مطالب این افراد، اثری از مباحث اقتصاد مقاومتی پیش از بیان رهبری یافت می شد.

از دیگر شواهدی که دلالت بر سیاسی بودن این جریان دارد، نحوۀ موضع گیری این گروه در مواجهۀ با دولتهای مستقر است. معمولا تندترین حملات توسط این گروه را به دولت یازدهم و دوازدهم شاهد بودیم آنان در در این دوره، در قامت بخش اقتصادی یک حزب سیاسی ظاهر شده، در حملات خود به دولت از هیچ امری فروگذار نبودند. در حالیکه یک اقتصاددان هر چند مخالف دولتی باشد، سهمی برای مشکلات ساختاری کشور و شرایط تحریمی،  به ویژه در سال های ۹۸ و ۹۹ قائل خواهد بود، اما این گروه به گونه ای سخن می گفتند که تمام مشکلات از سوی دولت است و یا بیشترین سهم را دولت دارد.

سیاست زدگی موجب سطحی انگاری در طرح مباحث خواهد شد. به عنوان مثال یکی از مسائلی که در چند سال اخیر مورد تاکید این دیدگاه بوده است، بحث خلق پول بوده است. بدون تردید رشد نقدینگی در کشور به دلایل متعدد با نرخ بالا در جریان است. اما تاکید بر خلق پول بی رویه و توصیه حذف خلق پول و بی توجهی به ریشه های آن حکایت از سطحی نگری در مباحث اقتصادی است. شبیه این موارد در نحوۀ مواجهه با قانون بانکداری، شورای فقهی و مانند آن می توان مشاهده کرد.

  ویژگی دوم: این جریان به هستۀ سخت قدرت و نهادهای انتصابی وابسته بوده و از  امکانات مادی آنان بهره مند است که این امر در جامعۀ دوقطبی شدۀ کشور موجب کاهش مقبولیت و پیش داوری در مورد آنان شده است. این وابستگی از جهت دیگر نیز به این جریان ضربه زده است. آنان بیشتر از اینکه در تقابل با جریان های دیگر به توان علمی خود متکی باشند به پشتوانه های خود تکیه می کنند. از این رو حکایت آنان حکایت صنعت خودروسازی شده است که پس از چند دهه، هنوز توان رقابت با دیگر خودروها را نداشته و با اتکاء به انحصارات روی پای خود ایستاده است. این جریان نیز کمتر در مجامع علمی مستقل حضور یافته و در نشست ها مورد نقد قرار می گیرند. اکثر جلسات آنان توسط خودی ها تشکیل می شود.

ویژگی سوم، فقدان خصیصۀ علمی است. طرح یک اندیشۀ مستقل مبتنی بر گذر از مراحل جنینی، طفولیت تا بلوغ است. برای رسیدن به مرحلۀ بلوغ، مسیری طولانی از جمله، وفاداری  به روشهای علمی باید طی شود. روشهای علمی مبتنی بر نقد اندیشه ها، طرح شفاف و مستدل نظرات، نقدپذیری، انعطاف پذیری، دوری از تعصب و تصلب است. رویکردهای تعصب آمیز و جانبداران مانع از شکل گیری یک جریان علمی خواهد شد.

ویژگی چهارم: برخورد ایدئولوژیک با مباحث علمی یکی از ضعف های مهم این نگاه است. اینان مباحث علمی را در یک دوقطبی ضلالت و هدایت، حق و باطل قرار می دهند. در حالی که با نظریه های علمی که در مقام تبیین واقعیت خارجی، توصیه و پیش بینی هستند نمی توان اینگونه برخورد کرد. مطالعۀ عمیق اندیشه ها و نقد دقیق آنها نشان می دهد که هیچ مکتب بشری را نمی توان صد در صد خطا و یا درست دانست.

ویژگی پنجم: از آنجا که این جریان فکری هنوز در آغاز راه است، از این رو ادعاهای بزرگ هیچ تناسبی با این مرحله ندارد. تبیین به دور از هر گونه شعار و ارائۀ شفاف ادعا و دلایل و در معرض نقد قرار دادن آنها می تواند به رشد این ادبیات کمک کند. اما برخوردهای تهاجمی، ایدئولوژیک مانع از رشد این تفکر خواهد شد.