وعده رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر کاهش نرخ ارز سرانجام محقق شد. دلار که در بازار آزاد تا نرخ ۲۶ هزار تومان پیش رفته بود، از دو روز گذشته در سراشیبی قرار گرفت و روز گذشته به کانال ۲۰ هزار تومان بازگشت. پایان مهلت صادرکنندگان برای رفع تعهدات ارزی سال‌های ۹۷ و ۹۸ که بیش از ۲۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود، بازگشت بدهی‌های ارزی عراق و کره‌جنوبی به کشور و ورود جدی دولت و بانک مرکزی به بازار از عمده دلایل شیب نزولی قیمت ارز در دو روز گذشته به حساب می‌آید. در این میان برخی از کارشناسان به قرارگیری نرخ دلار در بازه‌های کمتر از ۱۵ هزار تومان هم امیدوارند، اما گروهی دیگر معتقدند با توافقاتی که بین بانک مرکزی و صاردکنندگان صورت گرفته بعید است که قیمت‌ ارز به پایین‌تر از بازه ۱۷ هزار تا ۱۸ هزار تومان برسد. ضمن اینکه قیمت سایر کالاها روی نرخ ارز ۲۶ هزار تومانی تثبیت شده است.

قیمت ارز دو روزی است که در سراشیبی سقوط قرار گرفته؛ این روند را چطور تحلیل می‌کنید؟

بررسی روند نرخ‌گذاری ارز نشان می‌دهد هر بار پس از افزایش نجومی نرخ‌ دلار، درصد ناچیزی از این افزایش قیمت کاهش پیدا می‌کند و دولتمردان هم از آن به‌عنوان ثبات و آرامش بازار یاد می‌کنند. اکنون نیز دلار در حالی به کانال ۲۰ هزار تومان بازگشته که پیش از آبان ۹۸ در کانال ۱۱ هزار تومان قرار داشت و سال جاری را هم در کانال ۱۵ هزار تومان آغاز کرد. یعنی در حالی تعیین نرخ ۲۰ هزار و ۶۰۰ تومان برای دلار به‌عنوان یک بازگشت قیمتی به حساب می‌آید که همین نرخ نسبت به دو ماه پیش بیش از ۵۰۰۰ تومان و نسبت به ماه مشابه سال گذشته حدود ۱۰ هزار تومان افزایش یافته است. بنابراین در این بازگشت نباید انتظار داشته باشیم که قیمت‌ها به نقطه قبلی برسند. این مکانیزمی است که دولت‌ها همواره به کار می‌گیرند تا در افکار عمومی کارنامه خود را مثبت نشان دهند.

به هر حال برخی کارشناسان بحث دلار ۳۰ هزار تومانی را هم پیش کشیده بودند. چه اتفاقی افتاد که دلار دنده معکوس کشید؟

در این زمینه عوامل مختلفی وجود دارد که ازجمله آن می‌توان به توافقات جدید با عراق و یا پیگیری مطالبات ایران از کره جنوبی اشاره کرد. حال اعتراض کره جنوبی به پیگیری‌های ایران از محاکم بین‌المللی کار ایران را برای فشارهای بعدی راحت‌تر هم می‌کند. در رفت و آمد مقامات ایرانی و عراقی طی روزهای اخیر نیز علاوه بر بافت‌های سیاسی که دنبال می‌شود، بحث مطالبات ارزی ایران از عراق هم مطرح است. مهلت صادرکنندگان برای رفع تعهدات ارزی سال‌های ۹۷ و ۹۸ هم دیروز پایان یافت و طبیعتا در این مدت بخشی از ۲۷ میلیارد دلاری که در دست صادرکنندگان بود وارد چرخه اقتصادی شده است. مجموعه این عوامل در پایان تیر وضعیت را به جایی رسانده‌اند که مقداری از افزایش نرخ ارز تخلیه شود. این اتفاقات نشان می‌دهد دولت و بانک مرکزی هر گاه اراده کنند می‌توانند تاثیرگذار باشند. بنابراین اگر گاهی هم نرخ‌ها بالا می‌روند نشانگر آن است که خود دولت قصد داشته دلار گران شود.

برخی از مسئولان و تحلیلگران بحث کاهش نرخ دلار تا ۱۵ هزار تومان را پیش کشیده‌اند. آیا شما به کاهش نرخ ارز تا این ارقام امید دارید؟

اگر مطالبات ایران از عراق و کره جنوبی به‌طور تمام و کمال تسویه شود می‌توان به کاهش بیشتر نرخ دلار امید داشت؛ اما با توجه به محدودیت‌هایی که تحریم و شیوع کرونا در حوزه بازرگانی برای ایران به وجود آورده‌اند بعید است که نرخ دلار به ۱۵ هزار تومان بازگردد. شاید دولت هم اصولا چنین برنامه‌ای برای کاهش دلار ندارد. زیرا اگر قرار بود نرخ ارز دوباره به ۱۵ هزار تومان بازگردد، بانک مرکزی اصلا اجازه جهش نرخ ارز تا ۲۶ هزار تومان را نمی‌داد. تجربه نشان می‌دهد هر گاه نرخ ارز به شکل نجومی رشد پیدا می‌کند، پس از آن در یک حد وسطی می‌ماند. به‌عنوان مثال زمانی که نرخ ارز ۴۰۰۰ تومان بود، به‌یکباره تا ۲۰ هزار تومان هم پیش رفت و پس از آن به کانال ۱۱ هزار تومان برگشت. با اینکه دولت همواره از مدیریت بازار در آن مقطع یاد می‌کند، اما دیگر هیچ‌گاه دلار به نرخ ۴۰۰۰ تومان نزدیک هم نشد. به نظر می‌رسد دولت از ابتدا هم تصمیم داشت نرخ ارز را به ۱۱ هزار تومان برساند، اما بازار را به‌گونه‌ای مدیریت کرد که دیگر صحبتی از افزایش قیمت به میان نیاید. اکنون هم همان تجربه تکرار می‌شود. از سوی دیگر، دولت برنامه ریالی مدونی ندارد، از این رو صادرکننده اعتماد چندانی به بانک مرکزی ندارد و از این رو بازرگانان و دولت به یک توافق نانوشته‌ای رسیده‌اند که نرخ دلار باید بیشتر از ۱۵ هزار تومان باشد.

شما چه نرخی را پیش‌بینی می‌کنید؟

بازارهای ایران دیگر تابع قوانین علم اقتصاد نیستند و حتی نمی‌توان انتظار داشت امروز که نرخ دلار نزولی است، فردا هم این روند ادامه داشته باشد. پس پیش‌بینی عددی نرخ دلار حداقل کاری نیست که از دست ما بربیاید. بازارها بیشتر از اتفاقات سیاسی پیروی می‌کنند.

خواه ناخواه نرخ دلار به یکی از اصلی‌ترین عوامل تعیین‌کننده بازارهای ایران تبدیل شده و معمولا قیمت کالاها با مبنای بالاترین نرخ ثبت‌شده دلار تعیین می‌شود. در حال حاضر نیز به‌رغم افت قیمت دلار، فعالان سایر بازارها می‌گویند که کل کالاهایشان را با دلار ۲۶ هزار تومانی وارد کرده‌اند! دولت این نوع نرخ‌گذاری را چگونه باید درمان کند؟

باید توجه داشت که اقتصاد مجموعه‌ای از بازارهاست که در هماهنگی یکدیگر عمل می‌کنند. اگر خللی در یکی از بازارها به وجود آید، سایر بازارها هم از این خلل تاثیر می‌پذیرند. به‌ویژه اگر آن بازار، ارز باشد. البته اخلال سایر بازارها هم به اندازه ارز بر سایر بخش‌های اقتصاد تاثیر می‌گذارد. بنابراین دولت اصلا نباید اجازه بروز اخلال در این بازارها را بدهد. بله اکنون قیمت سایر کالاها با مبنای نرخ ارز ۲۶ هزار تومانی تعیین می‌شود؛ حتی اگر یک روز دلار در این کانال قرار گرفته باشد و واردات هم با ارز نیمایی که ۱۸ هزار است، صورت بگیرد. بنابراین دولت که از این وضعیت آگاه است نباید اجازه ورود دلار به این کانال‌ها را بدهد