درآمد نیوز – سدها در سرتاسر اروپا در حال انهدامند. گزارش‌های جدید از یک رکوردشکنی دیگر در برداشتن سدهای اروپا در سال ۲۰۲۲ حکایت می‌کند. در سال ۲۰۲۲، حذف دست‌کم ۳۲۵ سد روخانه‌ای در سرتاسر این قاره به ثبت رسید.

مونا ربیعیان/ دریاچه ارومیه آخرین نفس‌هایش را می‌کشد. از آن دریاچه مواجی که جوانان، بی‌توجه به تابلوهای «شیرجه ممنوع»، به شیرجه زدن در آن وسوسه می‌شدند، دیگر خبری نیست. هر عکس هوایی در سال‌های گذشته، از تشنه‌تر شدن دریاچه خبر می‌داد. آبریزی‌های هفتگی و ماهانه البته، گاهی لب‌هایش را تر می‌کرد اما دیگر کار از کار گذشته بود. دیگر کاری از آن ستاد احیا و این مسوول و فلان رییس جمهور و وزیر، ساخته نبود. اورمو گولو امروز، به بیابانی تبدیل شده که بوی شور مرگ از آن بلند می‌شود.

دلیل چیست؟ چرا باوجود تلاش‌های بسیاری که سال‌ها در راستای احیا یا جلوگیری از مرگ دریاچه ارومیه انجام شد، وضعیت این زیست‌بوم روز به روز به وخامت رفت؟

در تمام این سال‌ها، کارشناسان متعدد، دلایل گوناگونی برای خشک‌شدن دریاچه ارومیه ذکر کرده‌اند. از احداث پل شهید کلانتری و خشک‌کردن چشمه‌های طبیعی بستر دریاچه تا کشاورزی غیراصولی و حفر چاه‌های غیرقانونی و سدسازی‌های بی‌رویه همه از عواملی است که بارها به آن پرداخته شده است. اقدامات صورت‌گرفته نیز، ناظر بر این عوامل بوده‌اند. برای مثال، مسوولان استانی و کشوری در آخرین اقدام برای احیای دریاچه ارومیه، تونلی را برای انتقال آب از جنوب استان احداث کرده‌اند که پیش از نهایی شدن این طرح نیز، انتقاد بسیاری را برانگیخته بود. «محمد درویش»، فعال محیط زیست در این باره به فراز گفته بود که طرح‌هایی از این دست، آباد کردن یک منطقه به قیمت ناآباد کردن مناطق دیگر است و با توجه به مقدار آب مورد نیاز برای احیای دریاچه، کارساز نیز نخواهد بود.

مساله حفر چاه‌های کشاورزی نیز، دیگر مساله پر اهمیت است که در سال‌های گذشته، توجهی به آن نشد. تعداد چاه‌ها در مجاورت دریاچه ارومیه در پایان جنگ تحمیلی ۷۰۰۰ حلقه بود و در پایان سال ۱۴۰۱ به بیش از ۸۰هزار حلقه چاه رسید. کشاورزی غیراصولی و عدم تعیین الگوی معیشتی جایگزین برای کشاورزان آذربایجان غربی و شرقی نیز به رقم خوردن این فاجعه دامن زد. امروز، دریاچه ارومیه برای احیا، به حدود ۳ میلیارد متر مکعب آب نیاز دارد که نه با طرح‌های انتقال آب و نه با اکتفا به آب باران قابل جبران است.

با این حال اما، با اقداماتی می‌توان مرگ دریاچه را متوقف کرد و در آینده‌ای بلندمدت، به احیای آن نیز امیدوار بود. جلوگیری به موقع از سدسازی‌های بی‌رویه و انحدام سدهای موجود، می‌تواند راه حل تاثیرگذاری در این زمینه باشد. اتفاقی که البته با توجه به منافع مالی گروه‌ها و ارگان‌های سازنده در کشور، بعید است که سرانجامی داشته باشد. با این وجود، انحدام سدها در جهان امروز به رویه‌ای معمول تبدیل شده که به عقیده متخصصان، می‌تواند نجات‌بخش محیط زیست یک کشور و منطقه باشد.

به گزارش انجمن «حذف سدهای اروپا» (Dam Removal Europe)، سدها در سرتاسر اروپا در حال انهدامند. گزارش جدید این انجمن از یک رکوردشکنی دیگر در برداشتن سدهای اروپا در سال ۲۰۲۲ حکایت می‌کند. در سال ۲۰۲۲، حذف دست‌کم ۳۲۵ سد روخانه‌ای در سرتاسر این قاره به ثبت رسید. این تعداد در مقایسه با رکورد سال گذشته، ۳۶ درصد افزایش یافته است. بیشتر موانع برداشته شده، قدیمی بوده و استهلاک بالایی داشتند.

با توجه به آخرین تحولات در سیاست آب و هوای اروپا و پیشنهادی برای تصویب قانون احیای طبیعت، تاکید بر حذف سدها به عنوان ابزاری حیاتی برای بازسازی اکوسیستم سراسر اروپا بسیار حائز اهمیت است. حذف سدها همچنین در چالش جهانی آب شیرین، حدود ۳۰۰هزار کیلومتر از رودخانه‌های تخریب شده را تا سال ۲۰۳۰ احیا خواهد کرد. امروز، مشخص شده‌است که بیش از یک میلیون و ۲۰۰هزار سد رودخانه‌ای در اروپا وجود دارند که بسیاری از آن‌ها قدیمی و مستهلک شده‌اند.

هدف کلی از برداشتن سدها در اروپایی، احیای رودخانه‌های این قاره است. رودخانه‌ها به طور کلی از اهمیت طبیعی یا فرهنگ بالایی برخوردارند. در حال حاضر قابلیت بسیاری از این رودخانه‌ها در ایران و جهان، توسط سدها و سرریزهای فرسوده محدود شده یا از بین رفته است. برداشتن این موانع، می‌تواند به احیای رودها و دریاچه‌ها و در نتیجه، احیای زیست‌بوم اطراف‌شان کمک کند

بیشتر اهداف سدسازی در ایران نیز به بن‌بست رسیده است. به عبارت بهتر، نه موجب تایمن برق مورد نیاز شده، نه بحران بی‌آبی را حل کرده و نه بیش از این کارکرد ذخیره‌دان‌های آب را دارند. برای مثال، به طور ویژه همین امروز مردم در همجواری دریاچه ارومیه، در مسیر سد زرینه‌رود موتور پمپ گذاشته و آب را مصرف می‌کنند و مراتع بالادست را به کشت فاریاب تبدیل کرده‌اند.

با این اوصاف به نظر می‌رسد، در روزهایی که نفس‌های دریاچه ارومیه به شماره افتاده، انجام اقدامات حداقلی شاید بتواند امید بهاحیای آن را در آینده‌ای دور متوصر کند.

در فاز مقابله با خشک شدن دریاچه ارومیه هستیم نه تثبیت آب

نماینده مردم ارومیه در مجلس تاکید کرد: هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان برای احیای دریاچه ارومیه تخصیص پیدا کرده است که باید اقداماتی چون کاهش مصرف آب، آبیاری قطره ای و انتقال آب از دریای خزر را دنبال کنیم.

سیدسلمان ذاکر با اشاره به اینکه ستاد احیاء دریاچه ارومیه هر سه ماه تشکیل جلسه می دهد، گفت: در حال حاضر به دلیل گرمای شدید هوا شاهد تبخیر آب دریاچه ارومیه هستیم که نزدیک به ۳ میلیارد مترمکعب آب دریاچه تبخیر می شود.

نماینده مردم ارومیه در مجلس ادامه داد: تا کنون ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه منتقل شده و قرار بر این است که ۶۰۰ میلیون متر مکعب دیگر آب به دریاچه منتقل شود در برنامه های آتی هم انتقال ۵۰ میلیون متر مکعب در نظر گرفته شده است.

وی بیان کرد: با توجه به تبخیر بالای آب در دریاچه ارومیه، زمان می برد تا آب دریاچه مثبت شود در حال حاضر در فاز جلوگیری از خشک شدن دریاچه هستیم تا تثبیت آب آن، چرا که به آب بیشتری نیاز داریم و باید پروژه های دیگری از جمله کاهش مصرف آب، آبیاری قطره ای، انتقال آب از دریای خزر و راه کارهای دیگر، اجرایی شود.

این نماینده مجلس تاکید کرد: مردم کشور و استان آذربایجان غربی بدانند که برای احیای دریاچه ارومیه هزار ۸۰۰ میلیارد تومان بودجه اختصاص یافته است، برگزاری نشست ستاد احیای دریاچه ارومیه نشان می دهد مسئولان در کنار مردم در تلاش برای احیای دریاچه هستند.

ذاکر یادآور شد: البته شاهد کاهش نزولات آسمانی هستیم و در کنار نگرانی برای خشک شدن دریاچه ارومیه با مشکلاتی چون تامین آب شرب و آب کشاورزی رو به رو هستیم.

با برنامه‌های تخیلی امیدی به احیای دریاچه ارومیه نیست!

عضو هیات تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه،گفت: هیچ ظرفیت آبی از انتقال آب تا حذف چاه‌های آبی در منطقه برای احیای دریاچه ارومیه وجود ندارد و با برنامه‌های تخلیلی امیدی به احیای دریاچه ارومیه نیست مگر اینکه با طرح‌های انتقال آب از حوزه‌های دریای خزر و خلیج فارس بتوان این دریاچه را سیراب کرد.

علی علیزاده عضو هیئت تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه در مورد آخرین اقدامات صورت پذیرفته برای احیای دریاچه ارومیه، گفت: انتقال آب از کانی سیب به دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین پروژه‌های احیای دریاچه شور آذربایجان است که از دولت قبل دنبال می‌شد و باید به صورت کامل به مرحله عملیاتی شدن می‌رسید.

نیاز دریاچه ارومیه بیشتر از اعداد ارقام اعلامی است

نماینده مردم مراغه و عجب شیر در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه اگر کانی سیب در اوج ظرفیت راه اندازی می‌شد امیدی به احیای دریاچه بود، افزود: اوج ظرفیت راه اندازی کانی سیب ۶۰۰ میلیون متر مکعب است اما در حال حاضر این پروژه فقط با ۳۰۰ میلیون متر مکعب راه اندازی شده است، برای رسیدن به اوج ظرفیت همان ۶۰۰ میلیون مترمکعبی تاکنون اقدامی صورت نگرفته است و تمام رسیدن به اوج ظرفیت در اما و اگرهایی همچون کمبود اعتبارات بودجه‌ای خلاصه شده است در حالی که نیاز دریاچه بیشتر از اعداد و ارقام اعلامی است.

علیزاده با اشاره به اینکه نیاز دریاچه ارومیه بیش از اعداد و ارقام اعلامی است، یادآور شد: در حال حاضر سالانه حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب دریاچه ارومیه تبخیر می‌شود و با تبدیل کشاورزی آذربایجان غربی به کشت آبی و معادل سازی بالای ۲ میلیارد متر مکعب مصرف آب افزایش یافته است با تمام این تفاسیر نمی‌توان با ۳۰۰ میلیون متر مکعب دریاچه را احیا کرد.

نگذارید فاتحه‌ای برای دریاچه ارومیه بخوانیم

عضو هیئت تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه خاطر نشان کرد: هیچ ظرفیت آبی از انتقال آب تا حذف چاه‌های آبی در منطقه برای احیای دریاچه ارومیه وجود ندارد و با برنامه‌های تخلیلی امید به احیای دریاچه ارومیه نیست مگر اینکه با طرح‌های انتقال آب از حوزه‌های دریای خزر و خلیج فارس بتوان این دریاچه را سیراب کرد، در غیر این صورت باید فاتحه دریاچه ارومیه را کامل بخوانیم.

وی با تاکید بر اینکه حقابه دریافتی از ارس هم توان احیای دریاچه شور آذربایجان را نخواهد داشت؛ تصریح کرد: با توجه به سدی که ترکیه در بالادست ارس احداث کرده است عملا قادر به حفظ کشاورزی اطراف دریاچه ارس نیستیم چه برسد به احیای نگین فیروزه‌ای آذربایجان!

با کانی سیب و رودخانه ارس ارومیه احیا نمی‌شود

علیزاده با ابراز نگرانی نسبت به خشکی کامل دریاچه ارومیه، اظهار داشت: احیای دریاچه شور آذربایجان با انتقال آب تصفیه شده فاضلاب و حتی صرفه جویی در آب مصرفی کشاورزی ممکن نیست، در حال حاضر وضعیت آب به گونه‌ای است که روستاها و شهرهای همجوار دریاچه با مشکل تامین آب شرب مواجه هستند و لذا با کانی سیب و رودخانه ارس این دریاچه احیا نمی‌شود.

علیزاده نشست مجمع مجالس آسیایی

عضو هیات تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه در کنار انتقال آب از دریای خزر و خلیج فارس به دریاچه ارومیه به پیشروی آب دریاچه وان ترکیه اشاره کرد و گفت: اگر بتوان با تقویت دیپلماسی آب از دریاچه«وان» ترکیه برای احیای دریاچه ارومیه آب انتقال داد؛ در این شرایط می‌توان امیدی به احیای نگین فیروزه ای آذربایجان داشت.

علیزاده در پایان خاطر نشان کرد: همه مات و مبهوت هستند که دریاچه چگونه احیا می‌شود و به اعتقاده بنده هزینه‌های در نظر گرفته شده برای احیای دریاچه در جای نادرست صرف شده و متولیان می‌دانند با ۳۰۰ میلیون مترمکعب نمی‌توان جایگزین میلیاردها مترمکعب کرد؛ تنها امید احیای دریاچه ارومیه انتقال آب از دریاچه وان ترکیه، دریای خزر و خلیج فارس است.