اقتصاد بی‌وزن چیست و چگونه جهان را متحول کرده است؟

   ثروت ایلان ماسک، مالک تسلا و اسپیس‌ایکس، در اوج خود به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار رسید! برای درک این رقم کافی است بدانید این مقدار از کل بودجه سالانه برخی کشورهای بزرگ جهان بیشتر است. چگونه یک فرد می‌تواند چنین ثروتی انباشته کند؟ پاسخ در اقتصاد بی‌وزن نهفته است. 

آمازون، غول تجارت الکترونیک، روزی تنها یک فروشنده کتاب آنلاین بود، بدون حتی یک کتابفروشی فیزیکی! امروز اما تقریباً هر چیزی را که تصور کنید می‌فروشد. اوبر بزرگ‌ترین سرویس حمل‌ونقل جهان است، بدون آن‌که خودرویی داشته باشد. ایربی‌ان‌بی بزرگ‌ترین اجاره‌دهنده مسکن است، در حالی‌که مالک هیچ ملکی نیست. این‌ها نمونه‌های بارز اقتصاد بی‌وزن هستند: اقتصادی که نه بر دارایی‌های فیزیکی، بلکه بر اطلاعات و ارتباطات استوار است.

پروفسور دنی کوا، اقتصاددان مشهور، معتقد است در گذشته رشد اقتصادی با تولید فولاد، ماشین‌آلات سنگین و کالاهای فیزیکی سنجیده می‌شد، اما امروزه ارزش واقعی در داده‌ها، نرم‌افزارها و خدمات دیجیتال است. سهم فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در ارزش‌افزوده جهانی، امروز از بسیاری صنایع سنتی پیشی گرفته است.

گوگل بزرگ‌ترین شرکت تبلیغاتی جهان است، بدون آن‌که یک بیلبورد فیزیکی داشته باشد. متا (فیس‌بوک) بزرگ‌ترین شبکه رسانه‌ای است، بدون تولید محتوای سنتی. نت‌فلیکس سینماها را متحول کرد، بدون سالن‌های سینمایی. همه این‌ها بر پایه اقتصاد بی‌وزن کار می‌کنند: کسب‌وکارهایی که وزن فیزیکی ندارند، اما ارزش آن‌ها از بسیاری صنایع سنگین بیشتر است.

اما چرا برخی هنوز در اقتصاد “کلنگی” گیر کرده‌اند؟  در بسیاری از کشورها، مدیران و سیاستمداران ترجیح می‌دهند پروژه‌های فیزیکی مانند احداث جاده، بیمارستان یا پل را افتتاح کنند، چون ملموس هستند و رسانه‌ها آن‌ها را پوشش می‌دهند. اما آیا این‌ها واقعاً اولویت‌های توسعه‌ای هستند؟ کشورداری کلنگی یعنی تمرکز بر پروژه‌های سنگین و پرهزینه، در حالی‌که زیرساخت‌های نرم (مانند قوانین، محیط کسب‌وکار و فناوری اطلاعات) نادیده گرفته می‌شوند.

کشورداری نسل جدید: دولت‌های هوشمند، اقتصاد بی‌وزن  دولت‌های پیشرو دیگر خود را درگیر ساخت بیمارستان و مدرسه نمی‌کنند، بلکه زیرساخت‌های دیجیتال و قوانین تسهیل‌کننده را فراهم می‌کنند تا بخش خصوصی این کارها را انجام دهد. استونی نمونه بارز این مدل است: دولتی که خدمات خود را کاملاً دیجیتالی کرده و اقتصادش بر پایه فناوری اطلاعات استوار است.

در زندگی شخصی: سرمایه‌گذاری کلنگی یا بی‌وزن؟  – آیا پول خود را صرف خانه، ماشین و کالاهای لوکس می‌کنید؟ (سرمایه‌گذاری کلنگی)  – یا روی مهارت‌های دیجیتال، شبکه‌سازی و برند شخصی سرمایه‌گذاری می‌کنید؟ (سرمایه‌گذاری بی‌وزن)

در مدیریت سازمانی: تولید با کارخانه یا بدون کارخانه؟  – آیا باید میلیاردها تومان صرف خرید ماشین‌آلات و تجهیزات کنیم؟  – یا می‌توان با پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری، برون‌سپاری و فناوری‌های دیجیتال، ارزش آفرینی کرد؟

در سیاست‌گذاری اقتصادی: آیا دولت باید تاجر باشد؟  – آیا دولت باید مدرسه و بیمارستان بسازد؟  – یا باید قوانین شفاف، اینترنت پرسرعت و اکوسیستم استارت‌آپی ایجاد کند تا بخش خصوصی رشد کند؟