در جوامع اولیه، ابتدا پول شکل کالایی بخود گرفته است. بدین ترتیب که کالای خاصی بعنوان پول در نظر همگان بکار گرفته می شد. البته نوع کالا بستگی به عوامل مختلفی چون آب و هوا ، محل استقرار جوامع و توسعه فرهنگی و اقتصادی آنها داشته است

محمدرضا آذین

پیدایش پول را به چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح در خاورمیانه ،‌از تمدنهای سومری حوالی خلیج فارس و مصر قدیم نسبت می دهند. البته پیش از آن و مدتها پیش از آنکه پول بعنوان وسیله مبادله متداول شود، مبادله وجود داشته است و عمل مبادله بصورت مبادله مستقیم کالا با کالا و خدمات انجام می شد.

بشر اولیه نیازمندیهای خود را در اقتصاد بسته و در محدوده خانواده یا قبیله تامین می کرد. بتدریج که زندگانی اجتماعی  پیشرفت کرد ، نیاز به مبادله احساس گردید. در این زمان مبادلات بصورت کالا با کالا انجام شد.‌ یعنی هرکسی یا هر قبیله ای جنسی داشت که برای او حائز فایده کمتری بود آنرا با کالای دیگر مورد نیاز خود که فایده بیشتری داشت مبادله می کرد.

در جوامع اولیه، ابتدا پول شکل کالایی بخود گرفته است. بدین ترتیب که کالای خاصی بعنوان پول در نظر همگان بکار گرفته می شد. البته نوع کالا بستگی  به عوامل مختلفی چون آب و هوا ، محل استقرار جوامع و توسعه فرهنگی و اقتصادی آنها داشته است، ‌بعنوان مثال جوامعی که در سواحل دریا و یا نزدیک به آن زندگی می کردند از صدف و یا قلاب ماهیگیری بعنوان واسطه مبادله استفاده می نمودند . در مناطق سردسیری نظیر سیبری یا آلاسکا پوست حیوانات بویژه پوست خز بعنوان واحد پول مورد استفاده قرار می‌گرفت . همینطور جوامعی که در مناطق گرمسیری زندگی می کردند، از عاج فیل بعنوان پول استفاده می‌کردند . کالاهای که بعنوان پول در جوامع مختلف در نظر گرفته می شد به توسعه جوامع مختلف نیز بستگی داشت.  در بعضی از جوامع  داشتن حیوانات مختلف برای یک فرد  ثروت تلقی می شد.  در این جوامع از احشام بعنون پول استفاده می شد. تقریباً در همه مناطق معتدل اروپا ، آسیا و آفریقا ، گاو یا گوسفند بعنوان یک واحد مبادله مورد قبول بوده است.

برای مدتهای طولانی در مناطق وسیعی از جهان و در جوامع اولیه ، گاو گوسفند بعنوان واحد شمارش و واسطه مبادله بکار می رفت . در ایران قدیم پزشکان از بیماران خود برای دارو و خدمات مربوط مداوا ، گاو و گوسفند مطالبه می کردند . رومیان  نیز تا  چهار قرن پیش از میلاد مسیح، پرداخت هایشان برحسب گاو و گوسفند بوده است. در هر حال استفاده از حیوانات بعنوان پول مشکلات متعددی را به همراه داشته است. اول آنکه حیوانات فاقد استاندارد بودند، دوم اینکه نه تنها ذخیره سازی حیوانات با مشکل مختلفی مواجه بوده، بلکه هزینه ای را بر دارنده آن تحمیل می کرده است. گذشته از این نوسانات قیمت، عدم تقسیم پذیری و نیز دشواری حمل و نقل آنها از دیگر مشکلات استفاده از حیوانات بعنوان پول تلقی می گردید.

در جدول ذیل برخی از مهمترین انواع پول که در طول تاریخ مورد استفاه ملل مختلف قرار گرفته درج شده است :

آهن، آیینه – شیشه، طلا، مس، بز،خوک، صدف، نقره، برنج، پوست لاک پشت دریایی، غلات، چاقو، چرم، دندان گراز، شیره، کاغذ، ذرت، دندان نهنگ، نیشکر، سیگار، نمک، عاج فیل، گوسفند، پر، اسب، پوست دارکوب، ابزار کشاورزی.

 همانطور که ملاحظه می شود پول هایی که مورد استفاده جوامع مختلف واقع شده اند شکل کالایی داشته و به همین دلیل پول کالایی امیده می شوند.

در رم قدیم نمک و احشام ، در هندوستان صدف،‌ در ایران غلات، در حبشه بسته های فلفل و نمک،‌ در تبت بسته چای ،‌ در ویرجینیا و مستعمرات آمریکا تنباکو، در روسیه پوست سمور در حوالی مدیترانه گوسفند بعنوان پول مورد استفاده قرار می گرفته است.

از خصوصیات پول کالایی میتوان اولاً به عامه پذیر بودن و ثانیاً سهولت در نگهداری و ثالثاً به پذیرفتن آن به جهت ارزش ذاتی و اصلی بعنوان پول نام برد .

در مجموع پول کالایی ، پولی است که ارزش ذاتی آن مساوی با ارزش اسمی آن است.

پول کالائی مشکلات زیادی برای جوامع انسانی بوجود می آورد. عمده ترین مشکلات، عبارتند از:

متحدالشکل نبودن، ‌غیر قابل تقسیم بودن، ‌ بی دوام بودن،  ‌محدودیت در نقل و انتقال، قابلیت ذخیره سازی پایین و فسادپذیری و بالاخره حجیم و جاگیر بودن.

این مشکلات‌ بشر را بر آن داشت که در جستجوی اقلامی بعنوان واحد ارزش باشند که ضمن داشتن حجم کم ، واجد ارزش بیشتر بوده و مشکلات فوق الذکر را کمتر داشته باشد که در نتیجه به استفاده از فلزات بخصوص طلا و نقره روی آورد.

سالها طول کشید تا پول فلزی بصورت سکه با وزن معین و عیار مشخص رواج یابد . « هرودت » مورخ مشهور یونان ، ابداع سکه فلزی را به پادشاهان « لیدی » نسبت داده است که حدود ۷-۸ قرن قبل از میلاد مسیح حکومت می کردند.

هرودت می نویسید: « اینان نخسیتن مردمی هستند که طلا و نقره را بصورت سکه درآورده و در داد و ستد مورد استفاده قرار دادند. کوروش لیدی را تسخیر و پایتخت آن سارد را به آتش کشید.

  اما در این زمان طلا  بعنوان وسیله مبادله در خاورمیانه پذیرفته شده بود. کوروش از تجربه لیدی برا ی ضرب سکه استفاده نکرد، اما داریوش برای اولین بار درایران باستان اقدام به ضرب سکه های طلا و نقره نمود. سکه طلا « دری » و سکه نقره « شکل » و سکه مسی « فلس » ، ضرب و رواج یافت . ضرب سکه بعدها در یونان ، ایتالیا و سیسیل فعلی پیشرفت و توسعه زیادی یافت و بصورت نوعی هنر ظریف در آمد.

بدین ترتیب مدتهای مدیدی طلا و نقره به صورتهای مختلف، نقش پول و واسطه مبادلات را درجهان ایفا کردند. بعبارتی از آغاز پیدایش پول فلزی در حدود سه هزار سال قبل تا نزدیک به چهار قرن پیش طلا ونقره و گاهی فلزات دیگر مثل مس ، آهن و نیکل بعنوان پول رایج واسطه داد و ستد در جوامع بشری قرار گرفتند.

بطور کلی نظام پولی کشورهای مختلف بر حسب نقشی که پول فلزی در اقتصاد ایفا می کرده است به دو نظام « سیستم پولی دو فلزی طلا و نقره » و سیستم پولی تک فلزی پایه  طلا یا پایه نقره » تفکیک شده است.