دکتر محمدرضا ناری ابیانه

از گذشته تاکنون افراد و جوامع جهت رفع نیازهای خود و دسترسی به اقلامی که امکان تولید آن را نداشتند، به دادوستد کالاها و خدمات در سطوح مختلفی می‌پردازند؛ عملی که امروزه از آن با نام «معامله» یاد می‌کنیم.

یک معامله در کوچک‌ترین حالت خود، بین دو فرد و حالت گسترده بین افراد جامعه و حتی در سطوح بین‌المللی بین دولت‌ها صورت می‌گیرد. معامله انواع مختلفی دارد و یکی از این انواع، با نام تهاتر یا مبادله پایاپای شناخته می‌شود.

در تجارت، تهاتر یا مبادله پایاپای سیستم مبادله‌ای است که در آن افراد، یک کالا یا خدمت را در ازای کالا و خدمت دیگر مبادله می‌کنند. در این حالت، از پول یا هیچ نوع واسطه دیگری استفاده نمی‌شود. به‌عبارت‌دیگر تهاتر یعنی جابه‌جایی دو کالا (با ارزش یکسان)، ارائه کالا در ازای دریافت خدمات یا مبادله دو نوع از خدمات با یکدیگر.

در این نوع از معامله افراد متعهد می‌شوند که در ازای دریافت کالایی، یک کالای دیگر را در زمان مشخص‌شده تسلیم کنند و یا خدماتی را با ارزش کالای اول ارائه دهند.

مبادله پایاپای در بخش‌های مختلفی از جامعه و به دلایل متفاوتی صورت می‌گیرد؛ ممکن است معامله بین دو فرد بدون عقد قرارداد رسمی یا در حجم کلان بین شرکت‌ها با طی مراحل حقوقی انجام شود. از مهم‌ترین دلایلی که شرکت‌های بزرگ را به سمت تهاتر سوق می‌دهد: وجود قوانین حقوقی پیچیده جهت معاملات بین‌المللی، کاهش نقدینگی و فرار مالیاتی است.

متأسفانه در شرایط کنونی با وجود تحریم‌ها امکان انجام معاملات بین‌المللی برای برخی دولت‌ها با پیچیدگی‌های زیادی روبه‌رو شده، ازاین‌رو مبادلات تهاتری روشی جایگزین جهت دریافت کالاها و مواد اولیه مورد نیاز است. به‌عنوان نمونه می‌توان به مبادله نفت با غذا و دارو اشاره کرد.

از سوی دیگر، با کاهش نقدینگی، معاملات تهاتری افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی، بسیاری از افراد و شرکت‌ها برای رفع نیازهای خود از این روش استفاده می‌کنند. به‌ویژه استارتاپ‌ها برای تبلیغات و رفع نیازهای دیگر خود، از تهاتر بهره می‌برند.

یکی از مثال‌های بارز تهاتر را در بازار مسکن می‌توان دید. با رکود این بازار در سال‌های اخیر، تعدادی از فروشندگان برای معاوضه املاک خود در ازای دریافت زمینی با همان ارزش اقدام کردند. در این حالت علاوه بر اینکه امکان سرمایه‌گذاری و ساخت‌وساز مجدد برای فروشنده در مکان جدید فراهم می‌شود، خریدار عمده نیز می‌تواند شرایطی را برای فروش مسکن (با در نظر گرفتن کاهش نقدینگی مردم) فراهم کند.

فرار مالیاتی نیز یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باعث می‌شود افراد و شرکت‌ها به مبادله پایاپای روی بیاورند؛ زیرا در این حالت، روندهای حقوقی که مشمول مالیات می‌شوند، کاهش خواهند یافت.