هادی حق‌شناس اقتصاددان

قاچاق کالا، ارز، دارو، عتیقه‌جات یا هر نوع کالای دیگر زمانی شدت پیدا می‌کند که ما به هر دلیلی نمی‌توانیم معاملات و نظام تجاری معمول را اعمال کنیم. فرقی هم نمی‌کند کالا توسط بازارچه‌های مرزی قاچاق شود یا عناوینی مانند کولبران یا هر عنوان دیگری. وقتی قیمت واقعی نیست یا نظام بازرگانی ما به گونه‌ای تنظیم نشده است کالا و خدمات در روال عادی وارد و صادر شود، پدیده قاچاق شکل می‌گیرد. ما در همه سال‌های گذشته به تناسب اینکه چقدر درآمد ارزی یا نفتی داشته‌ایم قاچاق کالا به تناسب درآمدهای ارزی نوسان داشته است، در سال‌هایی که بیشترین درآمد ارزی را داشتیم قاچاق کالا بیشتر و در سال‌هایی که کمترین درآمد ارزی را داشتیم قاچاق کمتر می‌شده است، پس مبنا درآمدها‌ یا سودهای افسانه‌ای است که در قاچاق کالا وجود دارد. به‌نظر می‌رسد اگر ما به‌جای ممنوعیت صادرات یا واردات نظام تعرفه‌ای منطقی‌ای را اعمال می‌کردیم شاید حجم قاچاق کمتر می‌شد و همچنین در کنار آن بحث نظام ارزی است یعنی وقتی نرخ ارز و تعرفه‌ها واقعی نیست و به هر دلیلی در داخل یا خارج کشور نیاز به کالا و خدمات وجود دارد،‌ طبیعی است که قاچاق شکل می‌گیرد. زمانی‌که قیمت بنزین یا فرآورده‌های نفتی در ایران ارزان است این فرآورده‌ها از داخل کشور به بیرون کشور حمل می‌شوند، زمانی‌که لوازم صوتی و تصویری در خارج از کشور ارزان‌تر باشد برعکس به داخل کشور قاچاق می‌شود. مهم این نیست که چه کالایی از ایران به خارج یا از خارج به داخل کشور قاچاق می‌شود مهم این است که انگیزه این قاچاق جز سود و درآمد‌های افسانه‌ای چیز دیگری نیست که بخش عمده‌ای از این با اصلاح نظام تعرفه از یک سمت و واقعی شدن قیمت ارز از سوی بخشی از اینها قابل جلوگیری است ولی در هر حال نمی‌توان پدیده قاچاق را به‌طور کامل از بین برد. امروز در دنیا اتفاق نظری بر سر قاچاق مواد مخدر، پولشویی و انسان وجود دارد و همه کشورهای دنیا به دنبال این هستند که این نوع قاچاق صورت نگرفت ولی آیا این اتفاق در دنیا ریشه کن شده است؟ خیر دلیل آن هم سود‌های افسانه‌ای است. عملا موضوع ریشه‌کن نشده و باید به‌دنبال راهکار اساسی برای به حداقل رساندن سود قاچاق باشیم که این اتفاق می‌تواند مانع بزرگی برای قاچاق باشد. یقینا ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز دستاوردهای مهمی داشته است و اگر این ستاد هم نبود قطعا ما شاهد اوضاع دیگری بودیم. با این حال باید سیستم را اصلاح کرد، از جمله سیستمی که باید اصلاح شود نظام ارزی، صادرات و واردات کشور است و تا زمانیکه این نظام و سیستم‌ها اصلاح نشوند هر چقدر هم نیروهای انتظامی، امنیتی، دولتی و غیردولتی تلاش کنند تا محموله قاچاق کشف کنند تنها بخشی از قاچاق کشف خواهد و بخشی کشف نمی‌شود و اینها حتما به تولید ملی و بنگاه‌های اقتصادی آسیب می‌رسانند.